تجاوز و تعرض یا توافق میان‌فردی: «خشونت جنسی خانگی» چیست؟
مهدیس صادقی پویا
در بحث درباره خشونت جنسی که یکی از حساس‌ترین انواع خشونت خانگی نیز هست، باید همواره به چند نکته توجه اساسی کرد.
خشونت جنسی از آن‌جا که با هدف بهره‌گیری جنسی انجام می‌شود، بیشتر در محیط‌های عمومی، خارج از فضای خانواده و خانه و در ابعاد مختلفی تعریف شده و مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
نگاه کلیشه‌ای به این خشونت اغلب شامل خشونتی است که از جانب یک شخص «غریبه» علیه اشخاص دیگر رخ می‌دهد و امنیت افرادی را که ممکن است بیش از همه در معرض چنین خطری قرار بگیرند، در محیط عمومی تهدید می‌کند.
همان‌طور که دی. آر. لوزک در مقاله‌ای در سال ۱۹۸۹ در باره ساختار اجتماعی «تجاوز به همسر» و سیاست عمومی در این باره نوشته و آر. کی. برگن در سال ۱۹۹۸ در مقاله دیگری با عنوان «مسائل خشونت میان‌پارتنری» عنوان کرده، اصطلاحاتی چون «تجاوز به همسر(زن)»، «تجاوز به پارتنر»، «ضرب و شتم همسر(زن)» و امثال آن، تا دهه ۱۹۶۰ وجود نداشتند. امروزه از جمله این اهداف، زنانی هستند که بیش از دیگران قربانی تجاوز و تعرض جنسی در جامعه‌اند.
این نوع خشونت اما نه تنها به افرادی محدود نمی‌شود که نسبت مشخصی با یک‌دیگر ندارند -آن‌طور که کلیشه‌ها و نمونه‌های عمومی در جامعه تعریف می‌کنند-، بلکه در میان افراد یک خانواده و زوجین نیز اتفاق می‌افتد و این نسبت‌ها، همان موانعی هستند که شناسایی، به رسمیت شناختن، تعریف و تحلیل این نوع خشونت خانگی را چه در فضای عرفی و فرهنگی و چه در ساختار قانونی دشوار می‌سازند.
خشونت جنسی اما چیست، چه انواعی دارد و در چه قالب‌هایی اتفاق می‌افتد؟
چیستی «خشونت جنسی»
همان‌طور که گفته شد، اصطلاح «خشونت جنسی»، اصطلاحی گسترده و بسیار دربرگیرنده است. به همین دلیل نحوه وقوع این خشونت، حدود وقوع آن و همچنین بستری که این خشونت در آن اتفاق می‌افتد، از جمله معیارهایی هستند که برای تفکیک ابعاد مختلف این نوع خشونت باید در نظر گرفته شوند تا بتوان با مشخص کردن چارچوب بررسی و مطالعه آن، به داده‌ها و اطلاعات مشخص‌تر و در نتیجه، نتایجی شفاف‌تر دست یافت.
وجود این نتایج شفاف و قابل اتکا موجب خواهد شد تا بتوان به منظور جلوگیری و مقابله با وقوع چنین خشونتی یا رویارویی با عواقب پس از وقوع آن، چاره‌اندیشی کرد.
سازمان بهداشت جهانی (World Health Organization)، این نوع خشونت را چنین تعریف می‌کند:
«هر گونه عمل جنسی یا تلاش برای دریافت رابطه جنسی به وسیله اِعمال خشونت یا اجبار، تحمیل باورها و پیشروی‌های جنسی یا به خدمت در آوردن افراد که به صورت مستقیم با سکشوالیتی آنان در ارتباط باشد، بدون آن که نسبت میان اشخاص اهمیتی داشته باشد، در هر قالبی و در محیط خانه یا محیط عمومی، خشونت جنسی محسوب می‌شود.»
انواع مختلفی نیز برای این نوع خشونت تعریف می‌شود که لزوماً همگی در دسته خشونت خانگی یا خشونت خارج از محیط خانه و خانواده جای نمی‌گیرند و دارای ابعادی متفاوت‌ترند.
در ادامه، بیشتر به تعریف و دسته‌بندی این خشونت در قالب «خشونت خانگی» پرداخته خواهد شد.
اَشکال و بسترهای مختلف خشونت جنسی
در تعاریف استاندارد موجود، خشونت جنسی می‌تواند از تجاوز جنسی به معنی انجام عمل جنسی واژنی، مقعدی و دهانی توسط فرد متجاوز و با استفاده از آلت جنسی یا اشیای دیگر، تعرض جنسی به معنای لمس بدن فرد، اصرار به انجام عمل جنسی بدون رضایت او، یا به خدمت گرفتن افراد به دلایل مختلف مانند نیاز مالی، تهدید به وسیله اطلاعات شخصی و … را شامل شود.
این چنین خشونتی در ساز و کارهای مختلف اتفاق می‌افتد:
- تجاوز در بستر ازدواج یا روابط میان‌فردی
- تجاوز توسط افراد غریبه
- تجاوز سیستماتیک طی درگیری‌های نظامی
- پیش‌روی یا تهدید جنسی، شامل درخواست‌های جنسی در ازای چیزهای دیگر
- آزار و اذیت جنسی افراد دارای معلولیت جسمی یا ذهنی
- آزار و اذیت جنسی کودکان
- ازدواج یا هم‌زیستی اجباری، شامل ازدواج کودکان
- ممنوعیت استفاده از لوازم پیش‌گیری از بارداری یا جلوگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی
- اجبار در پایان دادن به بارداری
- خشونت جنسی علیه تمامیت وجودی زنان، مانند ختنه آن‌ها یا بازرسی بکارت یا عدم وجود آن در زنان
- تن‌فروشی اجباری یا به خدمت گرفتن افراد به منظور بهره‌کشی جنسی از آنان
با نگاهی به این انواع و اقسام خشونت جنسی، می‌توان متوجه شد که آن‌چه عموماً از خشونت جنسی در اذهان نقش بسته و محدود به تجاوزهای فردی و گروهی به زنان در خارج از محیط خصوصی افراد همچون خانه و خانواده است، تنها شکل محدودی از این خشونت گسترده، فراگیر و همه‌جانبه است.
در واقع، هر کدام از موارد بالا و بالطبع هر مورد دیگری که مستقیم یا غیرمستقیم سکشوالیتی افراد را هدف قرار دهد، مصداق بار «خشونت جنسی» است.
خشونت جنسی خانگی
خشونت جنسی تأثیری عمیق بر سلامت جسمی و ذهنی فرد می‌گذارد و می‌تواند منجر به جراحت‌های شدید جسمانی شده و عواقب بلندمدت مرتبط با قوه بارداری یا جنسی افراد داشته باشد.
از جمله تأثیرات ذهنی و روانی این نوع خشونت، تأثیر بر رفاه اجتماعی افراد است. این رفاه اجتماعی در قالب خانواده، دوستان و آشنایان فرد قربانی تعریف می‌شود و می‌تواند او را در میانه تجربیات آسیب‌زایی چون برچسب خوردن و تحمل زورگویی قرار دهد.
بنابراین همان‌طور که ذکر شد، خشونت جنسی از نوع خانگی آن، شامل هر گونه عمل خشونت‌آمیز جنسی بدون رضایت فرد یا تلاش برای کسب لذت جنسی و دریافت خدمات جنسی از آنان بدون اجازه افراد است. اعمال دیگر که مصداق بارز خشونت جنسی‌اند، از جمله انجام تست بکارت، اجبار زنان برای باردار شدن و همچنین اجبار آنان برای پایان دادن به بارداری، ازدواج اجباری و از این دست نیز به عنوان خشونت‌های جنسی خانگی قلمداد می‌شوند.
شناخت قوانین رسمی موجود در این باره -هر چند در ایران آن‌چنان جامع، کامل و حامی نیستند- به قربانیان خشونت جنسی خانگی کمک می‌کند تا به غیر از قربانی خشونت جنسی شدن، قربانی باور به این نکته نشوند که آن‌چه در محیط خانه و خانواده و به خصوص میان زوجین اتفاق می‌افتد، مصداق «خشونت» نیست. باوری که می‌تواند عوارض ناشی از تحمل خشونت برای سال‌های متمادی را مزمن‌تر و ریشه‌دارتر کرده و درمان یا مواجهه با آن‌ها را دشوارتر سازد.
منبع: [خانه امن]()